Kiedy piszemy RZ? Otóż: gdy wymienia się na R, np. marzec – marca, wierzyć – wiara; gdy wymienia się na RR, np. mirze – mirra, Canberze – Canberra; w końcówkach wyrazów: -erz, -arz, -mierz, -mistrz, np. harcerz, tancerz, mocarz, malarz, wodomierz, Włodzimierz, ogniomistrz, kapelmistrz (od tej reguły istnieją jednak pewne Utwórz konto. Język. 1) W wyrazie BRZEG "RZ" piszemy, ponieważ a) wymienia się na "bryza" b) po spółgłosce "b" piszemy RZ c) ponieważ jest to wyraz obcego pochodzenia 2) W wyrazie MARYNARZ piszemy "RZ", ponieważ a) wyraz ten kończy się na -ARZ b) ponieważ jest to RZ niewymienne c) ponieważ jest to rzeczownik rodzaju męskiego 3 Zasady pisowni "rz" i "ż". ¨ Rz piszemy jeśli wymienia się na "r" w innych formach tego samego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych np. pierzemy – piorę, tworzyć – twórca. ¨ Rz piszemy po spółgłoskach p,b,t,d,k,g,ch,j,w np. przeszłość, brzydki, trzask, drzewo, grzyb. Wyraz obrzeżach zapisujemy przez literę ż. Inne przykłady błędnej pisowni: obżeżach, obżerzach. Przykłady poprawnej pisowni: Na jego obrzeżach umieszczono zieleń i liczne baseny z wodą. Mieści się we wschodniej części miasta, na jego obrzeżach. Na wschodnich obrzeżach miasta położone jest niewielkie jezioro o tej samej nazwie. Jedyną poprawną formą jest zapis bierze. Słowo bierze to czasownik, pochodzący od bezokolicznika brać. Jest to jego forma odmieniona w trzeciej osobie liczby pojedynczej (on bierze, ona bierze, ono bierze ). Mamy tu do czynienia z wymianą głoski r na rz w wyrazie pokrewnym ( brać - bierze ), z tego względu zawsze powinien być Dzisiejsze rz bowiem to dawne miękkie r, które się zachowało w innych językach słowiańskich, por. polskie rzeka, rosyjskie rieka. Różne pochodzenie spółgłoski ż dziś uświadamiane jest głównie przez głoskowe wymiany zachodzące w formach i wyrazach pokrewnych: inne dla spółgłoski oznaczanej literą ż , inne dla Wyjaśnij na czym polega dowcip w przedstawionym komiksie . KOMIKS dlaczego wyraz twarz piszemy przez rz ? to proste Przecież wymienia się na mordka.. ALIYY3N. We współczesnej polszczyźnie przedniojęzykowo-dziąsłowa bezdźwięczna głoska szczelinowa Ż może być zapisywana jako Ż lub jako połączenie liter RZ. Dzisiaj różnica w brzmieniu nie jest słyszalna. Jednakże przed laty obie głoski wymawiano inaczej. W wyrazach, w których obecnie znajduje się RZ, niegdyś funkcjonowało miękkie R (R’), wciąż obecne w niektórych językach słowiańskich (np. ros. morie a pol. morze). Z czasem, pod wpływem zmian zachodzących w wymowie, dołączyła do niego spółgłoska Ż. W jej sąsiedztwie miękkie R stopniowo zanikało, aż stało się zupełnie – zasady pisowniŻ piszemy, gdy w wyrazie i w odmianie lub w formie pokrewnej zachodzą następujące wymiany: • Ż na DZ, przykłady: koleżanki – koledzy, księża – księdza• Ż na G, przykłady: książka – księga, odważnik – waga• Ż na H, przykłady: watażka – wataha, drużyna – druh• Ż na S, przykłady: niżej – nisko, węższy – wąski• Ż na Z, przykłady: każę ­– kazać, obrażony – obraza• Ż na Ź (ZI), przykłady: zamrożony – mroźny, duży – duziW wielu wyrazach Ż występuje po literach R, L, Ł:Przykłady: rżnąć, zelżał, łżeOd tej reguły istnieją jednak wyjątki, jak np. współrzędny, piszemy, gdy wchodzi ono w skład partykuły -że lub -ż. Przykłady: jakże, wszakże, jakiż, takiżŻ występuje także po literze N w wyrazach zapożyczonychPrzykłady: branża, rewanżŻ należy pisać też w następujących wyrazach rodzimych: gżegżółka, piegża, mżawka, wżdy oraz zawżdy, a także we wszystkich pochodzących od nich formacjach, Przykład: mżyRZ – zasady pisowniRZ piszemy, gdy w wyrazie i odmianie lub w formie pokrewnej zachodzą następujące wymiany: • RZ na R, przykłady: marzec – marca, wierzyć – wiara • RZ na RR, przykłady: mirze – mirra, Canberze – CanberraRZ występuje także w następujących końcówkach wyrazów: -erz, –arz, –mierz, –mistrzPrzykłady: harcerz, tancerz, mocarz, malarz, wodomierz, Włodzimierz, ogniomistrz, kapelmistrzOd tej reguły istnieją jednak pewne wyjątki:np. instruktarz (książka z instrukcjami) a instruktaż (szkolenie)masarz (pracownik masarni) a masaż (masowanie)słowo lemiesz (element pługa, kość czaszki)RZ występuje też po następujących spółgłoskach: P, B, T, D, K, G, CH, J. Tutaj warto odnotować, że po spółgłoskach bezdźwięcznych, a więc po P, T, K i CH, RZ wymawiane jest w sposób bezdźwięczny, jak SZ (np. kszak). Przykłady: przodek, brzeg, strzał, drzwi, krzak, rozgrzany, chrzan, obejrzećIstnieje wiele wyjątków od przedstawionej tu reguły. Przykłady: babsztyl, bukszpan, całokształt, kształcić, kształt, kształtny, kszyk (gatunek ptaka), odszkodowanie, przedszkole, riksza, ukształtowanie, weltszmerc, wykształcenie, Kapsztad, Łapsze, Pszczyna, Pszów, pszczoła, pszenica, pszenżyto, słupszczanin, od powyższej reguły są także formy wyższe i najwyższe przymiotników utworzonych przez dodanie przyrostka –szyPrzykłady: najlepszy, najszybszy, krótszy, prędszy, największy, najpilniejszyPo spółgłoskach P, B, T, D, K, G, CH, J piszemy Ż, jeśli dodajemy do nich partykułę –że, np. zróbże, ugotujże. Podobna sytuacja zachodzi wówczas, gdy rozpoczynający się literą Ż rdzeń wyrazu znajduje się po przedrostku zakończonym na jedną z tych spółgłosek (obżartuch, zżyty).Duża liczba wyjątków oraz zatarcie się różnic w wymowie mogą utrudniać wybór pomiędzy RZ a Ż. Jeśli wymienione tu reguły nie przyniosą ostatecznego rozstrzygnięcia, odpowiedzi należy poszukać w słowniku ortograficznym. Utarło się w naszych głowach przekonanie, że polska ortografia jest trudna, że choć są jakieś reguły, to właściwie pełno jest wyjątków, że nie da się tego logicznie ogarnąć i trzeba wykuć na blachę, kiedy rz, ż, ó, u, ch, h. Coś w tym jest, że jeśli chodzi o poprawny zapis, to jednak najlepiej działa po prostu zapamiętywanie wzrokowe graficznego obrazu słowa. Czy jednak rzeczywiście polska ortografia jest taka nielogiczna? Jakiś czas temu, pisząc na Facebooku/Instagramie o początkach Wianków Słów, podzieliłam się poczuciem zadziwienia, które towarzyszyło mi przez całe studia, pracę naukową, aż do teraz. Od pierwszego roku polonistyki okazywało się bowiem, że to, czego uczyłam się w szkole, o literaturze i języku, to nie do końca prawda. Oczywiście nauczyciele nam nie kłamali, ale w trakcie studiów wychodziły na wierzch kolejne uproszczenia, którymi byliśmy karmieni wcześniej. Dotyczy to także ortografii. Jakież było bowiem moje zdziwienie, gdy na zajęciach z gramatyki historycznej okazało się, że pisownia ó, u, rz i ż jest bardzo logiczna i wynika z procesów zachodzących w języku w ciągu dziejów. Zapomnijmy więc na chwilę o większości szkolnych reguł ortograficznych (czyli tych mówiących, w jakich sytuacjach piszemy ó, u, rz, ż, ch, h) i przyjrzyjmy się naszemu językowi. Zapewniam, że będzie ciekawie, dziwnie, zaskakująco i w ogóle niczym jazda kolejką śmierci w wesołym miasteczku. No, może przesadziłam, na pewno nikomu nie zrobi się słabo czy niedobrze. Skąd wzięła się oboczność w zapisywaniu głosek [u], [ž] i [x]? RZ i Ż Na oznaczenie głoski [ž] w języku polskim używa się jednoznaku ż i dwuznaku rz. Oba brzmią, w uproszczeniu, tak samo. Napisałam „w uproszczeniu”, bo właściwie wszystko zależy od sąsiedztwa głoskowego, w jakim się znajdują. Głoska [ž] była z nami od zawsze. Po co więc skomplikowano nam życie, wprowadzając dwuznak rz na jej oznaczenie? Jak sam jego wygląd wskazuje, dwuznak ten ma coś wspólnego z r. Bo tak naprawdę wszędzie tam, gdzie widzimy rz w zapisie, możemy mieć pewność, że kiedyś było samo r. Nie było to jednak r zwyczajne, a zmiękczone [r’]. Zmiękczenie to dokonywało się zazwyczaj przez następującą po r samogłoskę, która miała owe właściwości zmiękczające (niczym najlepszy płyn do płukania wełny). Trwało sobie to [r’] przez wieki, ale potem mu się znudziło i się… utwardziło. Najpierw w wymowie [r’] pojawiło się ledwo słyszalne [ž] – [rž]. Potem zaś [ž] przejęło władanie i tak skończyliśmy z [ž] w wymowie, a rz w pisowni. Ta przemiana związana jest z procesami, jakie zachodziły w wymowie. To bardzo ciekawa, choć skomplikowana działka. Przejście [r’]w[rž] nastąpiło (na przełomie XI i XII wieku)… „w wyniku uproszczenia opozycji stopnia otwarcia narządów mowy w obrębie fonemów prepalatalno-zadziąsłowych”. Tak, wiem, brzmi strasznie. Ale można to samemu usłyszeć. Głoska [r] jest dziąsłowa – czubek języka podczas jej wymowy dotyka dziąsło z przodu. Ale gdy ją zmiękczymy (czyli jak to się uczenie mówi – następuje palatalizacja), czujemy, że nasz język idzie lekko za dziąsło. A teraz powiedz sobie [ž] i poczuj, gdzie masz język. Okazuje się, że miękkiemu [r’] bliżej w ułożeniu języka do [ž] niż do [r]. To oczywiście bardzo uproszczony opis, ale chciałam w ten sposób uzmysłowić Ci, na jakiej zasadzie zachodziły różne zmiany w wymowie. Początkowo te dwa [ž] brzmiały nieco inaczej. No ale że język dąży jednak do upraszczania, to skończyło się na jednej wymowie. W szkole uczyliśmy się o różnych zasadach występowania rz. Właściwie to można zapomnieć o wszystkich poza jedną. Rz występuje wszędzie tam, gdzie da się je wymienić na r. Zaraz, zaraz – powiecie – przecież mamy wyrazy z rz niewymiennym. To właściwie nieprawda (o wyjątku przeczytasz trochę dalej). Wszystko z rz da się wymienić na r. Przy czym w szkole wymianę taką rozpatrywano tylko w kontekście tego samego wyrazu w różnych formach, ewentualnie w wyrazach, gdzie pokrewieństwo widać na pierwszy rzut oka. W historii języka to tak nie działało. Ogólnie rzecz ujmując, każdy wyraz ma swój rdzeń – czyli niezbywalną cząstkę. Zazwyczaj ma ona pochodzenie starsze niż nasz język. Śladów rdzenia, bo procesy językowe często powodowały jego zatarcie, szukamy w wyrazach pokrewnych, w rodzinie wyrazów, w gwarach, w końcu w innych językach słowiańskich, a także w prasłowiańszczyźnie czy tzw. języku praindoeuropejskim. Te badania są naprawdę fascynujące. Dlaczego o tym piszę? Bo, jak pokazuje Kordian Bakuła, dla większości wyrazów z rz da się znaleźć wyrazy pokrewne lub pochodzące z tej samej rodziny, gdzie rz wymienia się na r. Na pierwszy rzut oka nauczanie zasad pisowni rz przez szukanie wyrazów pokrewnych, pochodzących z jednej rodziny wyrazów, wydaje się karkołomne w porównaniu z, wydawałoby się jasnymi, regułami, których uczyliśmy się w szkole. Wiadomo, że rz piszemy po literach p, d, t, g, k, ch, j, w. Od tej zaś zasady istnieją wyjątki, których musimy się nauczyć. Tylko jak zaczniemy wyliczać te wyjątki, to okaże się, że jest ich całkiem sporo, wręcz aż za dużo jak na wyjątki. Dzieje się tak dlatego, że występowanie rz nie jest związane ze spółgłoską, która je poprzedza. Piszemy krzak, bo pierwotnie było w tym wyrazie r. Piszemy kształt, bo zawsze była tam głoska [š]. Litera (i głoska) p nie ma tu nic do rzeczy. Polecam lekturę artykułu Kordiana Bakuły, Ortografia bez reguł i wyjątków. Na przykładzie pisowni rz i ż, którego fragment znajduje się poniżej. „Trudno uznać, że rz w wyrazie twarz uchodzi za niewymienne, skoro łatwo wskazać twór, stwór, potwór, potworny wraz z nazwiskami Tworek, Tworczak, Tworko, także Twarowski, Tworkiewicz, Tworkowski, oraz, oczywiście, potwarz i potwarca. (…)Rz w rzetelny wydaje się niewymienne, ale kto próbuje, ten znajduje. Według Brücknera** pierwotnie źrzetelny (przezroczysty, jasny) od źrzeć (patrzeć), a to od *zór, natomiast dzisiaj należą do rodziny nadzór, dozór, wzrok, zerkać, pozierać (niedokonana postać poźrzeć), zazierać, wzór. W tych wszystkich przykładach występuje wymienne r”. Zamiast tworzyć dziwne reguły, wystarczy przypatrzeć się uważnie językowi. Na przykład przypatrzeć. Rz w tym wyrazie pojawia się nie ze względu na p, ale dlatego, że dawniej przedrostek prze- brzmiał pre-. Na końcu wyrazów rz piszemy na przykład w końcówce -arz, która oznacza wykonawcę czynności (kucharz, piłkarz), a dawniej końcówka ta brzmiała -ar. „R” zostało w tej końcówce zmiękczone przez jer, czyli półsamogłoskę występującą dawno, dawno temu w polskich (i nie tylko) słowach ko ich końcu (więcej o jerach będzie przy ó i u). Z kolei tam, gdzie mamy zapis „ż”, zawsze był dźwięk [ž]. Dotyczy to zarówno wyrazów rodzimych, jak i zapożyczonych. Swoją drogą – „rz” występuje tylko w naszych słowiańskich z pochodzenia wyrazach. A skąd się wzięło [ž] w naszym języku? Jak napisałam na początku, było w nim od zawsze. Zresztą – nie tylko u nas. Oczywiście tej głoski i dotyczącej jej litery również dotyczą reguły wymienności (w tym przypadku na g, s, z, ź, dz, h). One też są spowodowane procesami fonetycznymi, które sprawiają, że głoski w różnych sąsiedztwach wymawiamy w różny sposób, co czasem przekłada się na pisownię. Tę wymienność widać też w wyrazach obcego pochodzenia, gdy porównamy ich pisownię z pisownią oryginałów. A teraz mała ciekawostka. Bywało też tak w naszym języku, że pewne procesy fonetyczne cofały zachodzące w wyrazach zmiany. Na przykład wyraz środa, jeszcze w staropolszczyźnie zapisywano jako śrzoda, a wymawiano jako [rž], ponieważ wcześniej mieliśmy tu [r’] – [*sr’]. Nastąpił tu jednak proces rozpodobnienia, który zachodzi, gdy w swoim sąsiedztwie występują identyczne lub podobne głoski (wymów sobie [śž], [zž]). Rozpodobnienie często słychać w gwarach, np. letki zamiast lekki. Ten proces dotknął też języka ogólnopolskiego właśnie w wyrazach środa czy źródło. ** Oczywiście trzeba pamiętać, że bywa i tak, że historycy języka nie zgadzają się ze sobą w kwestii etymologii jakiegoś wyrazu. Takich przypadków niezgadzania się ze sobą jest jednak mniej niż więcej. Badania etymologiczne poprzedzone są jednak żmudną pracą i ślęczeniem nad wieloma tekstami z różnych miejsc i czasów. Ó i U Głoskę [u] w języku polskim zapisujemy jako u lub ó. I tak jak w przypadku rz, również zapis ó prowadzi nas do tego, jaka litera występowała pierwotnie w danym wyrazie. Ó w zapisie to pozostałość o. A proces językowy, który doprowadził do zamiany o w u wyglądał następująco. Przede wszystkim trzeba wiedzieć, że do około XI wieku (lub przełomu XI i XII w.) w języku polskim występowały jery: ъ, ь (jeśli znasz rosyjski, to dobrze kojarzysz z miękkim znakiem i twardym znakiem). Były to takie krótkie samogłoski, nazywane czasami półsamogłoskami. Z czasem podzieliły się one na jery mocne i słabe. Te słabe w końcu zanikły, a mocne zamieniły się w pełne samogłoski. Do XVI wieku w języku polskim funkcjonował iloczas – czyli samogłoski różniły się długością dźwięku. Do dziś iloczas występuje w języku czeskim. Kolejną cechą, o której musisz wiedzieć, jest to, że w języku prasłowiańskim nie było czegoś takiego jak dwie samogłoski obok siebie. One zawsze oddzielone były spółgłoską. Tam, gdzie dziś widzisz w wyrazie dwie spółgłoski obok siebie, kiedyś był najprawdopodobniej jer słaby. Jery słabe występowały też na końcu wyrazów, bo, tu kolejna uwaga, każdy wyraz kończył się samogłoską. Z takim tłem historycznym przystępujemy do historii ó. Weźmy na przykład słowo bóg. Kiedyś był to bog, a jeszcze wcześniej pewnie *bogъ. Około XI w. jer słaby z końca wyrazu zaniknął, ale pozostała długość dźwięku, z którą coś trzeba było zrobić. Jer słaby oddał więc swoją długość wcześniejszej samogłosce i w ten sposób zaczęto mówić bōg, czyli z długim o. W wyniku kolejnych procesów fonetycznych, kiedy iloczas zaczął zanikać, ō zaczęło przechodzić w o pochylone, które fonetycznie zapisuje się [ou]. Takie o wpadające w u. A potem to już poszło i ostatecznie wymawiamy [u], ale piszemy ó. I znów – bardzo łatwo zobaczyć, że w wyrazach z ó wymienia się ono na o w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych. A jeśli się nie wymienia? Zobacz sobie, że w większości wyrazów z ó występuje ono przed zbitką spółgłoskową. A wiesz już, że drzewiej taka sytuacja fotyczna nie mogła mieć miejsca. Oczywiście nie można być zaślepionym tym jednym kryterium i jedną wymyśloną regułę zastępować drugą. Bo na przykład taką skuwkę piszemy przez u, mimo że jest zbitka spółgłoskowa i w dodatku wiadomo, że końcówki -ówka piszemy przez ó. Tu znów kłania się historia języka. I nawet nie musimy zbyt dużo o niej wiedzieć. Skąd bowiem pochodzi wyraz skuwka? Od kuć, skuwać, a od nich utworzono rzeczownik skuwka, dodając końcówkę –ka. Nie było tam żadnego o, więc i ó być nie może. Podobnie w słowie opiekun. Przecież wymienia się na opiekować? Tylko że końcówka –un jest w językach słowiańskich stosowana na oznaczenie wykonawcę czynności (nie tylko ona, -arz również). W tym wyrazie zawsze było u, więc długie u /ū/, powstałe po zaniknięciu jeru, nie miało jak zamienić się w ó. W szkole uczyliśmy się również, że ó może wymieniać się na e lub a. I znów – ma to swoje uzasadnienie historyczne. Widać to w wyrazie wiewiórka. Kiedyś na zwierzątko to mówiono wewerka, potem wiewierka, wiewiōrka, a w końcu wiewiórka. Prasłowiańskie e i ĕ miały właściwości zmiękczające (stąd [v’], a nie [v] w wymowie wiewiórka), zaś gdy występowały przed r zamieniały się w o. Dlatego wymiany ó możemy również szukać w głoskach a lub e. W ogóle warto pamiętać, że samogłoska samogłosce nierówna. Teraz właściwie ich nie różnicujemy, ale kiedy w zapisie również zaznaczano jej długość, pochylność itp., które wpływały na wymowę sąsiadujących spółgłosek i na odwrót. A teraz znów ciekawostka. W historii naszego języka są i takie wyrazy, w których rzeczywiście zapis „ó” nie da się niczym wytłumaczyć. No, może nie „niczym”, ale na pewno nie procesami językowymi. Wyrazem z takim „ó” jest ogórek. Do XV w. pisano ten wyraz przez „u”, bo „ó” tam akurat być nie mogło – nie zachodziły w tym słowie żadne procesy fonetyczne, które by prowadziły do „ó”. A jednak… Od XVI w. zaczyna się pojawiać w tekstach pisanych „ogórek”. Dlaczego? Hipotez jest kilka. „Być może na słowo ogurek oddziaływała ortografia takich wyrazów jak wzgórek czy pagórek powstałych od słowa góra przez dodanie przedrostków wz- i pa- i przyrostka zdrabniającego -ek. Ponieważ nasze słowo było do nich podobne brzmieniowo, i jemu bezsensownie wstawiono literę ó na miejsce litery u. Niewykluczone, że uznano, iż ogórek także składa się z przedrostka o-, rdzenia gór- i przyrostka -ek… Pamiętajmy o tym, że w XVI w. dopiero kształtowała się pisownia wielu wyrazów i wyrażeń”. W słownikach z XVIII w. znajdziemy zapis „ogórek/ogurek”. Nikt tego nie prostował i w końcu została sama pisownia przez „ó”. Co ciekawe, nie zmieniono tego również w czasie reformy ortograficznej z 1936 r., kiedy to również ustalono pisownię kilku wyrazów niezupełnie zgodną z historycznymi procesami językowymi: „zadecydowano, że będziemy pisać bruzda zamiast brózda (staropolska brozda), ślusarz zamiast ślósarz (niem. Schlosser), chrust zamiast chróst, dłuto zamiast dłóto, żuraw zamiast żóraw, pruć zamiast próć, puchacz zamiast puhacz (wyraz utworzony od puhania, czyli straszenia w nocy’) czy mrzonka zamiast mżonka, a także Jakub zamiast mżonka przez ż miała uzasadnienie, gdyż słowo to wywodzi się od czasownika mżyć (dawniej mówiono, że się ‘coś komuś przywidziało, przymżyło’). Nie uznano również pisowni Jakób (z łac. Jacobus, heb. Jaaqob, ang. Jacob). Postanowiono, że skoro mamy w tym imieniu do czynienia z niewymiennym ó, to będzie lepiej, gdy litera ó zostanie zastąpiona przez literę u”. I tak, to są prawdziwe wyjątki. Czyli taka pisownia, która przeczy procesom językowym. Jak widać, nie jest ich dużo i wszystkie są wynikiem konwencjonalnej (czyli ustalonej odgórnie) zasady pisowni. Dlatego jeśli już masz się czepiać pisowni jakichś wyrazów, to rób to w odniesieniu do tych podanych wyżej przykładów. W tym przypadku jest to jak najbardziej uzasadnione. A na koniec chyba najmniej zrozumiały proces, czyli różnicowanie ch i h. Nie wiem, ile masz lat, ale mnie w szkole jeszcze uczono, że huśtawka wymawia się inaczej niż chusta. Teraz ta dźwięczność jest już słyszalna szczątkowo. H stosowano na oznaczenie dźwięcznego h – [γ]. Ch na oznaczenie h bezdźwięcznego [x]. Głoska [x] (i stosowany na jej oznaczenie dwuznak ch) jest rdzennie polska. Czasem głoska ta była od początku w słowie, czasem w niektórych połączeniach spółgłoskowych, gdy już zanikły jery, w wyniku procesów fonetycznych ch pojawiało się w miejscu k. Na przykład w wyrazie chcę było „k” (kcę), zresztą, to dziś słychać gwarowe khcę. Natomiast w kcę pod wpływem spółgłoski c spółgłoska k przeszła w [x] oznaczane dwuznakiem ch. Dźwięczne h [γ] tak naprawdę nie jest polskie i przyszło do nas z innych języków słowiańskich. Zaczęło zaś zanikać około XVII wieku. Pozostało jednak cechą regionalną, i w pewnym momencie wróciło do języka ogólnopolskiego przez emigrację wewnętrzną – ludzie z Kresów przenoszący się na Śląsk czy Pomorze. Wszędzie tam, gdzie mamy wyraz z h możemy być pewni tego, że: – albo nie jest to wyraz rodzimy (jak hamak, hipopotam, hamulec, hołota), – albo jest to wyraz rodzimy, którego wymowa zmieniła się pod wpływem sąsiednich języków słowiańskich, a najczęściej wcześniej zamiast „h” było „g” (np. hańba do XVI w. była gańbą, a z języka czeskiego przejęliśmy owo dźwięczne h; hardy i gardzić mają ten sam rdzeń, tylko w czasowniku zostało g, a w przymiotniku, pod wpływem sąsiadów, pojawiło się h). Choć nie do końca jest tak, że dźwięczność h zanikła. Pojawia się ona w grupach tzw. spółgłosek właściwych. Polacy wymawiają dźwięczne h [γ] w ciągu dach domu [daγdomu], w wyrazie niechby [nieγby] czy w imieniu Bohdan [boγdan]. Jako ciekawostkę można dodać, że na przykład na Łotwie nastąpił odwrotny proces – dźwięczne h [γ] wyparło bezdźwięczne ch [x]. *** Jak widzisz, wbrew powszechnej opinii, wyjątków w ortografii polskiej wcale nie jest dużo, a te które są, wynikają z odgórnych ustaleń. I, powtórzę się, tu nie mam żadnych problemów z tym, że ktoś je kwestionuje, bo rzeczywiście jest to wynik czyjegoś silniejszego głosu. Inaczej ma się sprawa z tym zapisem, który wynika z historycznych procesów językowych i dzięki niemu mamy dostęp do bogactwa naszego języka i jego… logiczności. Natomiast samo kwestionowanie zasad ortograficznych czy innej wymowy i innej pisowni, to trochę oddzielny temat, na który zapraszam do artykułu: Poprawna pisownia – szacunek wobec języka czy system opresji?, który już niedługo pojawi się na blogu. Podoba Ci się ten tekst? Podziel się nim! Możesz też postawić mi za niego kawę. Wyjaśnij na czym polega dowcip w przedstawionym komiksie. Dlaczego wyraz twarz piszemy przez rz?To proste!przecież wymienia się na mordka. Czas trwania: Ze względu na dość rozbudowaną formę zajęcia przewidziane są na 3 godziny lekcyjne (po 45 min). Najlepiej zrealizować je w ciągu dwóch dni (drugi dzień zmagań z ortografią warto rozpocząć od powtórzenia reguły zdefiniowanej przez uczniów, czyli od punktu 8. scenariusza) Cele zajęć: • cel ogólny: poznanie reguły warunkującej pisownię wyrazów z „rz” po spółgłoskach „p”, „t”, „w”; • cele szczegółowe – po zajęciach uczeń: – zna regułę warunkującą pisownię „rz” w wyrazach po spółgłoskach: „p”, „t”, „w” oraz właściwie ją stosuje, – dokonuje autokorekty pisanego tekstu, – posługuje się słownikiem ortograficznym, – analizuje wyrazy z trudnościami ortograficznymi, – czyta tekst ze zrozumieniem Metody: Rozmowa, pokaz, oparte na działaniach praktycznych uczniów, ćwiczenia, zabawy integracyjne Formy pracy: • indywidualna, • zbiorowa Środki dydaktyczne: • mała piłka do zabawy wprowadzającej, • kolorowa kreda, • kserokopie tekstu do wycinanki (liczba kopii odpowiadająca liczbie dzieci), • kolorowe kredki, klej oraz nożyczki, • przygotowane wcześniej przez nauczyciela zagadki, • kserokopie tekstu (w wersji skróconej) zapisane na prostokątnych ponumerowanych paskach papieru (liczba kopii odpowiadająca liczbie dzieci), • słowniki ortograficzne dla uczniów, • tekst do dyktanda, • szarfy lub długie wstążki do zabawy kończącej zajęcia, • płyta CD z muzyką relaksacyjną Przed rozpoczęciem zajęć nauczyciel zapisuje krótki tekst na tablicy, który będzie poddany analizie oraz wprowadzi w tematykę zajęć (nauczyciel dokonuje starannego zapisu tekstu podczas przerwy, aby nie tracić czasu podczas zajęć). Idealnym rozwiązaniem byłoby, gdyby wprowadzenie reguły ortograficznej poprzedzała wycieczka do lasu. Jeśli nie ma takiej możliwości,nauczyciel odwołuje się do wiadomości i doświadczeń dzieci. Przebieg zajęć: Powitanie uczniów – nauczyciel zaprasza dzieci do kręgu. Uczniowie stoją obok siebie, nauczyciel wręcza jednemu dziecku małą piłkę i prosi je o podanie swojego imienia oraz czynności, którą lubi najbardziej, a która zaczyna się od litery jego imienia, np. „Jestem Monika, lubię marzyć”. Gdy dziecko poprawnie wykona zadanie, odrzuca piłkę do dowolnej osoby stojącej w kręgu. Zabawa trwa do momentu, gdy wypowiedzą się wszystkie dzieci. Nauczyciel zaprasza dzieci do stolików. Prosi o skupienie. Otwiera tablicę, po czym głośno i wyraźnie odczytuje z niej tekst: Przyszedł wrzesień. W lesie zakwitły liliowe wrzosy. Pajączki snują białą przędzę. Patrz, ile tu trzmieli! Nie wrzeszcz, bo uciekną. Przecież one są potrzebne, bo zapylają kwiaty. Tekst może być inny, ale powinien obrazować omawianą zasadę pisowni. Nauczyciel zaprasza dzieci do swobodnych wypowiedzi na temat zmian zachodzących jesienią w lesie. Uczniowie odpowiadają na przykładowe pytania: – „Co charakteryzuje jesień?”,POLECAMY – „Jak zmienia się leśna szata jesienią?”, – „Jak przyroda przygotowuje się do jesieni?”. Następuje ponowne głośne odczytanie tekstu przez nauczyciela. Następnie prosi on dzieci o uważne przyjrzenie się tekstowi na tablicy i odszukanie wszystkich wyrazów z „rz”. Zachęca ochotników do podchodzenia do tablicy i podkreślania ich kredą. Nauczyciel prosi o wskazanie liter poprzedzających „rz” w podkreślonych wyrazach. Wyodrębnia je, zakreślając kolorową kredą (wyodrębnione spółgłoski to: „p”, „t”, „w”). Pyta dzieci, co jest charakterystycznego dla zakreślonych liter. Nauczyciel wypisuje podkreślone wyrazy w trzech kolumnach na tablicy według wzoru: Pyta dzieci, jaką zauważają prawidłowość w prezentowanych wyrazach. Prosi, by uczniowie uzasadnili pisownię „rz” w podanych wyrazach. Zachęca ich do próby sformułowania zasady warunkującej pisownię „rz” w tych wyrazach. Sugeruje, że reguła ma mieć postać zdania twierdzącego. Wspólne sformułowanie reguły ortograficznej: Po spółgłoskach „p”, „t”, „w” piszemy „rz”. P T W przyszedł przecież potrzebne patrz przędzę trzmieli wrzosy wrzesień wrzeszcz Nauczyciel wręcza dzieciom kserokopie tekstu, który jest zapisany na tablicy. Prosi o przygotowanie kolorowych kredek, kleju oraz nożyczek. Zadaniem dzieci jest zakreślenie w tekście na kolorowo spółgłosek, po których piszemy „rz”, wycięcie całych wyrazów z „rz” oraz wklejenie ich do zeszytu (w ten sposób dzieci zapamiętają regułę i prawidłowy zapis wyrazów wzrokowo). Zagadki tematyczne – nauczyciel czyta dzieciom przygotowane wcześniej zagadki, których rozwiązaniem są wyrazy, w których obowiązuje pisownia „rz” po spółgłoskach „p”, „t”, „w”. Prosi chętne dzieci, które znają odpowiedź, o zgłaszanie się przez podniesienie ręki. Przykładowe zagadki: „Jaki to miesiąc, zgadnijcie moi drodzy, gdy po wakacjach do szkoły się przychodzi” (wrzesień) „Wychodząc ze szkoły, nie zapomnę o tym, żeby zabrać wszystkie potrzebne…” (przedmioty) „Na nim się kładziesz, gdy idziesz spać; owiń się nim, a wszyscy ducha będą się bać” (prześcieradło) „Do autobusu, tramwaju nie wsiądziesz, gdzie chcesz. Gdzie się zatrzymują? To z pewnością wiesz” (przystanek) „Do trzepania dywanów specjalnie zbudowany, a dla dzieci to świetne miejsce do zabawy” (trzepak) Uczniowi, który jako pierwszy udzieli poprawnej odpowiedzi, nauczyciel proponuje podejście do tablicy i poprawne zapisanie wyrazu w odpowiedniej kolumnie tabeli obrazującej poznaną regułę ortograficzną. W razie problemów nauczyciel pomaga w prawidłowym zapisie wyrazu. Taniec ze wstążką do muzyki – zabawa ruchowa. Nauczyciel wykorzystuje dowolny utwór muzyczny (muzyka radosna lub relaksacyjna). Rozdaje dzieciom szarfy lub długie wstążki. Każde dziecko z szarfą w ręku zatacza koła,rysuje w pionie i poziomie ósemki, figury geometrycz... Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów Co zyskasz, kupując prenumeratę? 10 wydań magazynu "Życie Szkoły" Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online Możliwość pobrania materiałów dodatkowych ...i wiele więcej! Sprawdź 18+ Ta strona może zawierać treści nieodpowiednie dla osób niepełnoletnich. Zapamiętaj mój wybór i zastosuj na pozostałych stronach Szczegóły piw postawionych w temacie Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? Data Temat Post Postawił Otrzymał 2021-05-22, 02:15 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Gandalf8 fantastico 2020-11-06, 18:13 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Piwcio fantastico 2019-07-29, 19:29 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Nieosiągalny fantastico 2019-06-05, 18:55 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Mrozw fantastico 2018-12-30, 05:13 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 kcm fantastico 2018-12-05, 14:14 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Makaan fantastico 2016-12-05, 01:36 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 gosiakowyymis fantastico 2016-04-10, 10:33 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 kamilchw fantastico 2014-10-16, 19:53 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 bowmanek fantastico 2014-05-16, 19:57 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 qiuve fantastico 2014-05-09, 20:36 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 larry98 fantastico 2014-05-08, 08:13 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 -=coma=- fantastico 2014-05-08, 00:13 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Mackeq fantastico 2014-05-06, 01:35 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 RITI fantastico 2014-05-04, 08:52 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 KingOfEvil fantastico 2014-05-03, 19:53 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 ivan89pl fantastico 2014-05-02, 23:33 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 xpiotras fantastico 2014-05-01, 23:12 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 ODTO fantastico 2014-05-01, 20:27 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 fixxxus fantastico 2014-05-01, 02:37 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Trimeresurus fantastico 2014-04-30, 13:50 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 surovy fantastico 2014-04-28, 20:28 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 stereonana fantastico 2014-04-27, 10:32 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 grzesio25031988 fantastico 2014-04-27, 07:44 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 HyperCube fantastico 2014-04-26, 08:22 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Kamil3l fantastico 2014-04-26, 01:07 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Eumiar fantastico 2014-04-25, 22:21 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 areek79 fantastico 2014-04-25, 10:25 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Fisk fantastico 2014-04-24, 21:51 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 dymion fantastico 2014-04-24, 20:41 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Kalibur fantastico 2014-04-24, 19:26 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 John_utylizator fantastico 2014-04-24, 17:40 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 kwachu0109 fantastico 2014-04-24, 00:32 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Krzysiake fantastico 2014-04-23, 23:31 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 piecka92 fantastico 2014-04-23, 23:20 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 andrewko fantastico 2014-04-23, 22:26 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Michtusek fantastico 2014-04-23, 21:36 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 agrael5 fantastico 2014-04-23, 21:25 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 MajkelLG fantastico 2014-04-23, 21:20 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Hubertosik fantastico 2014-04-23, 21:13 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Makzzz fantastico 2014-04-23, 20:26 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Momonti fantastico 2014-04-23, 20:06 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Gerwazy Waligóra fantastico 2014-04-23, 19:52 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 czarodziej1995 fantastico 2014-04-23, 19:41 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 gruby61 fantastico 2014-04-23, 19:30 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 mozgnascianie fantastico 2014-04-23, 19:24 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 mw fantastico 2014-04-23, 19:04 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 nememg fantastico 2014-04-23, 18:59 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 kribo fantastico 2014-04-23, 18:06 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 SirGanjalf fantastico 2014-04-23, 17:52 (Zobacz) Dlaczego słowo murzyn piszemy przez "RZ"?? #3144376 Letho fantastico © 2007-2022. Portal nie ponosi odpowiedzialności za treść materiałów i komentarzy zamieszczonych przez użytkowników jest przeznaczony wyłącznie dla użytkowników pełnoletnich. Musisz mieć ukończone 18 lat aby korzystać z • FAQ • Kontakt • Reklama • Polityka prywatności • Polityka plików cookies

dlaczego twarz piszemy przez rz